Door de verstrenging van de EPB-eisen en de invoering van de eis op een minimaal aandeel hernieuwbare energie sinds 1 januari 2014, ligt bij woningbouw de aandacht meer en meer op de technieken. Bij een goed geïsoleerde en luchtdichtere woning is het naar buiten ventileren van vocht en organische stoffen steeds belangrijker gebleken.

In de zoektocht naar manieren om energiezuiniger en steeds vaker energieneutraal te bouwen, is de balans tussen een energiezuinig en comfortabel mechanisch ventilatiesysteem steeds vaker een opgave.

 

Bijkomend zijn voorbeelden te vinden van woningen welke onbewoonbaar werden door onjuist gebruik en tekort aan onderhoud van het mechanisch ventilatiesysteem. De hygiëne van het ventilatiesysteem is dus niet onbelangrijk, maar komt op de schouders van de bewoners. De bouwheer moet hiervan zo vroeg mogelijk bij de ontwerpfase op de hoogte zijn en bereid zijn om deze onderhoudstaak uit te voeren. Als adviserend architect kan er bij de oplevering ondersteuning geboden worden door een goede overdracht van informatie, onderhoudsmomenten en besprekingen of contracten met onderhoudsfirma’s die dit voor de bewoners kunnen opvolgen.

 

We bespreken de belangrijkste aandachtspunten rond deze de hygiëne van mechanische ventilatiesystemen.

 

Hygiëne bij een mechanisch ventilatiesysteem

 

Om een goede hygiëne van het ventilatiesysteem te bekomen en te behouden spreekt het voor zich dat onderhoud van het systeem de sleutel is. Een goede luchtkwaliteit kan hierdoor bevorderd worden, geluiden door vervuiling kunnen beperkt worden en verhoogd energieverbruik in het systeem beperkt worden.

Kortom, een goed onderhouden systeem zal niet alleen de hygiëne, maar ook de akoestiek en het energieverbruik van het systeem ten goede komen.

 

Een belangrijke factor hierbij is de bereidheid van de bewoners om onderhoud uit te voeren. Wanneer de gebouwgebruiker een zekere mate van controle over het systeem geboden wordt, stijgt vaak ook de bereidheid om onderhoud op te volgen of uit te voeren.

 

Aandachtspunten bij het ontwerp

 

Plaats van de aanzuig

De locatie waar de verse lucht in het systeem wordt aangezogen, vereist enige zorg in de ontwerpfase. Bij voorkeur bevindt deze zich op minimaal 1,8 meter hoogte om te vermijden dat vervuilde lucht (bv. door uitlaatgassen of opwaaiend zand) in het systeem terecht komt. De aanzuig gebeurt dus best niet aan de straatzijde wanneer de voorgevel aan de straat grenst. Ook aanzuig nabij parkeergelegenheid, afvalopslag, rookgasafvoer, schouwen t.b.v. kachels, e.d. wordt best vermeden.

 

Als er geen andere mogelijkheid bestaat of geurhinder wanneer geurhinder niet kan vermeden worden, kan er een filterbox met actieve kool geplaats worden in het hoofdkanaal na de WTW-unit.

Wanneer de aanzuig gebeurt kort boven een zwart plat dak, kan er in de zomer opgewarmde lucht in het systeem terecht komen, wat vaak ongewenst is.

 

Plaats van de toevoerventielen

In sommige gevallen kan er ‘kortsluiting’ van lucht ontstaan in een ruimte. Dit verschijnsel doet zich voor wanneer luchtafvoer in de ruimte gebeurt zonder dat er voldoende menging van de verse lucht heeft kunnen plaatsvinden. Dit kan vermeden worden door de kanalen lang genoeg te nemen en toe- en afvoerventielen niet te dicht bij elkaar te plaatsen. Een praktisch voorbeeld hiervan is een eetplaats welke grenst aan een open keuken. Hier staan vaak toe- en afvoerventielen in dezelfde ruimte.

Onderhoudsmogelijkheden inbouwen

Bij het concipiëren van het volledige ventilatiesysteem dient er ook rekening gehouden te worden met de mogelijkheid om onderhoud uit te voeren.

Zo is de bereikbaarheid van de te reinigen onderdelen (WTW-unit, toezichtspunten, filters, enz.) een aandachtspunt. Toezichtsluiken op de kanalen zijn soms nodig om het volledige kanalennetwerk te kunnen reinigen. Vooral bij grote aantallen bochten en vernauwingen dient er rekening gehouden te worden met mogelijk onderhoud. Deze toezichtsopeningen mogen uiteraard niet weggewerkt worden achter een vals plafond of omkasting.

kanalen ventilatie

Zoveel mogelijk rechte kanalen en flauwe bochten kunnen zorgen voor een eenvoudig onderhoud en hebben als bijkomend voordeel ook de laagste drukverliezen. Een eenvoudig systeem is mogelijk door rekening te houden met een clustering van vochtige ruimtes (wc, badkamer, berging en keuken).

 

Aandachtspunten bij gebruik

 

Volgende aandachtpunten worden bij voorkeur besproken bij de oplevering om de bouwheer/bewoners de nodige stappen te laten ondernemen om een hygiënisch ventilatiesysteem te hebben en te houden. Een onderhoudsboekje kan hierbij een interessant hulpmiddel zijn.

 

Onderhoud na einde der werken

Bij de levering van de kanalen kunnen deze afgedekt worden om vervuiling te voorkomen. Tijdens de werken worden niet-aangesloten kanalen zoveel mogelijk afgedekt met stoppen of deksels, of afgekleefd. Het ventilatiesysteem wordt bij voorkeur pas in werking gesteld wanneer de activiteiten in het gebouw zo min mogelijk stof of vervuiling veroorzaken.

Toch blijft vervuiling van de kanalen steeds mogelijk tijdens de werken.

Een inspectie en eventueel onderhoud van de kanalen en de warmteterugwin (WTW)-unit na afronding van de werken, en het vervangen van de filters na de oplevering betekenen een hygiënische start voor de bewoners. De bouwheer is in veel gevallen niet vertrouwd met het onderhoud van het systeem en dient geadviseerd te worden om onderhoud in te plannen op regelmatige basis of hieraan herinnerd te worden door bv. een onderhoudsfirma.

 

 

Onderhoud bij gebruik

1. Filters in de WTW

In het algemeen zijn er twee filters aanwezig in de WTW-unit. Eén is bestemd om de binnenkomende lucht te zuiveren van vuil dat aangezogen kan worden. De tweede filter is bestemd om de afgezogen lucht uit de woning te filteren. Filters in WTW-systemen voor woningen zijn meestal mechanische filters uit synthetische doek of glasvezel. Om zeker te zijn van de filterklasse en kwaliteit van de filtering zijn ze best voorzien van een EN779 label.

classificatie ventilatie

De keuze van een hoge filterklasse (fijne filters) is alleen nodig indien hevige allergieën bij de gebouwgebruikers kunnen optreden. In het algemeen volstaat de klasse medium. Filters in klasse F hebben de mogelijkheid om ook pollen tegen te houden. Anderzijds zorgen fijne filters ook voor drukverliezen (zie tabel 1).

Filters op de afvoerlucht zorgen enkel voor een bescherming van de ventilatoren en de warmtewisselaar. Ze zijn daarom minimaal van de klasse G3 of volgens opgave van de producent, maar fijne filters zijn daar zeker niet nodig.

 

Filters uit glasvezel kunnen periodiek (wekelijks tot maandelijks) gestofzuigd worden, maar dit gebeurt best buiten zodat het stof niet in de woning terecht komt. De filter van de stofzuiger houdt niet al dit stof tegen.

Een filter wassen of behandelen met vloeibare producten is ten allen tijde te vermijden. De werking zal aanzienlijk verminderd of tenietgedaan worden door filters te wassen met water of vloeibare producten. Als de filter vochtig is, zal deze een voedingsbodem zijn voor schimmels en bacteriën. Vochtige filters worden best zo snel mogelijk vervangen.

Om de zes maanden (of volgens aanduiding op een display of volgens een differentiaaldrukmeter op de filter) zouden de filters vervangen mogen worden, afhankelijk van de filterklasse (hoe fijner, hoe meer vervuiling; dus hoe sneller vervanging nodig is). Vervanging gebeurt best met zorg om te vermijden dat stof uit de filter in de ruimte terecht komt. Voorzichtigheid is geboden wanneer er verschillende filterklasses aanwezig zijn.

 

2. Ventielen

Op de afvoerventielen zal – vooral bij slecht-geleidende materialen – stofafzetting zichtbaar worden. Alle ventielen, dus ook de toevoerventielen, vereisen een onderhoud tussen de drie tot zes maanden. Dit kan door de bewoners gebeuren.

 

3. Kanalennetwerk

We beschouwen hierbij alle onderdelen van het netwerk: kanalen, bochten, aftakkingen, versmallingen, enz. Bij voorkeur wordt het kanalennetwerk tussen één tot drie jaar geïnspecteerd en indien gereinigd. Dit onderhoud is uit te voeren door een specialist en de tijdstippen voor onderhoud kunnen best afgesproken worden met het bedrijf dat zal instaan voor het onderhoud.

 

4. Ventilatoren of WTW-unit

De WTW-unit kan jaarlijks een inspectie gebruiken en indien nodig gereinigd worden. 

Het is niet de bedoeling om de unit uit te schakelen tijdens langere periodes vb vakantieperiodes. Dit is belangrijk om afzetting van stof en chemische producten, vochtophoping en schimmelvorming in WTW-unit en in de kanalen te voorkomen. Eventuele vorming van schimmels zal de luchtkwaliteit in een woning nadelig beïnvloeden, van onaangename geur naar lichte gevolgen voor de gezondheid van de bewoners tot een punt waarop de woning niet langer bewoonbaar is. Afzetting van stof kan zorgen voor drukverliezen in het systeem, welke een negatieve impact hebben op het systeem (luchtkwaliteit, elektriciteitverbruik, akoestiek, luchtwervelingen, debieten in de ruimte).

Maar in bepaalde omstandigheden moet de gebruiker wel de mogelijkheid hebben om deze gedurende enkele uren uit te zetten vb bij uitzonderlijke luchtvervuiling door gaslekken en/of brand in nabijgelegen panden.

 

Conclusie

 

Zowel bij het ontwerp van het project en het ventilatiesysteem zijn er zaken waarmee rekening gehouden dient te worden om tot een goed functionerend en hygiënisch ventilatiesysteem te komen. Bij mechanische ventilatiesystemen is het noodzakelijk periodiek onderhoud te voorzien. In het ontwerp moet dit vervuiling van het systeem voorkomen worden en onderhoud mogelijk gemaakt worden.

In de opleveringsfase is de juiste informatie over onderhoud en gebruik over te dragen aan de bouwheer/bewoners. Onderhoud is hierbij het belangrijkste aandachtspunt.

onderhoud mechanische ventilatie

De besproken aandachtpunten zorgen niet alleen voor een optimale luchtkwaliteit en comfort in het gebouw, maar het beperken van vervuiling en drukverliezen dragen ook bij aan een de akoestische en energetische prestaties van het systeem.

Bronnen
  • NAV Billboard, Kies het juiste ventilatiesysteem: eisen en ontwerptips voor woongebouwen.
  • ISSO, publicatie 24: installatiegeluid, Rotterdam, 2000.
  • Gabriël S., Thesis: ventilatie in woningen; evaluatie van hygiëne en akoestiek, Antwerpen, 2006.
  • EN779:2012, Particulate air filters for general ventilation - Determination of the filtration performance, 2012.

terug naar overzicht